"Ulice ciem" Katarzyna Puzyńska - ambasadorska recenzja premierowa

Autor: Katarzyna Puzyńska

Tytuł: Ulice ciem

Data premiery: 26.11.2024

Wydawnictwo: Prószyński i S-ka

Liczba stron: 512

Gatunek: kryminał magiczny

 

Katarzyna Puzyńska, jedna z najpopularniejszych, najbardziej rozpoznawalnych autorek polskich powieści kryminalnych, świętuje w tym roku dziesięciolecie twórczości, a dzisiaj dostarczyła nam swoją dwudziestą powieść beletrystyczną! Przez kilka pierwszych lat tworzyła kolejne tomy serii kryminalnej Lipowo, która wspomnianą rozpoznawalność jej zapewniła, a sama seria doczekała się nie tylko ekranizacji na małym ekranie, ale także adaptacji na grę planszową. Sama autorka jednak ostatnio zaczęła wychodzić z tego komfortowego znanego już świata i sięga, testuje nowe - napisała już dwie powieści fantasy, jedną grozy, kryminał sensacyjny, a teraz jest coś, czego chyba jeszcze na rynku książki nie było - kryminał magiczny. Czyli połączenie kryminału z realizmem magicznym, choć sama chętnie dorzuciłabym do gatunkowych określeń także powieść historyczną i obyczajową. Najważniejsze jednak jest to, że jej dwudziesta powieść, to hymn o magii literatury!

 

Warszawa, lipiec-sierpień 1939 roku. Upalne lato, za pasem wojna - czuć napięcie i niepewność w powietrzu, Mańka jednak na głowie ma coś innego. Od pewnego czasu zaczęły z okolic znikać prostytutki - niestety raczej nie jest to ucieczka do nowego życia, gdyż większość z nich po kilku dniach od zaginięcia znajdowana jest na torach kolejowych. Wśród tej grupy są już cztery dziewczyny od Mańki, która kiedyś sama ten zawód wykonywała, teraz jednak prowadzi dla tych dziewczyn dom - mogą mieszkać i jeść, w zamian za procent od urobku. Cztery dziewczyny, z których ostatnia była dla Mańki prawie jak córka. Kiedy więc jest choć cień szansy, by kobiecie udało się dziewczynę uratować przed tragicznym losem, to musi spróbować, musi zacząć działać.

Czasy współczesne, Wigilia Bożego Narodzenia. Zosia spaceruje po Warszawie - mija ludzi spieszących z ostatnimi sprawunkami i tych już odświętnie ubranych. Sama nie za bardzo ma gdzie pójść, miesiąc temu jej życie legło w gruzach, aktualnie mieszka w małym mieszkanku praktycznie bez jakichkolwiek kontaktów poza tymi, które ma w pracy w bibliotece. Teraz przypadkiem trafia do księgarni - ciągle otwartej, mimo że przecież Wigilia. W środku jest przytulnie i uroczo, a księgarz jest nad wyraz uprzejmy, ba! oferuje nawet pierwszą książkę za darmo z gwarancją zadowolenia. Zosia podbudowana tym ciepłem bijącym od księgarza, dopiero po wyjściu spogląda na książkę. I zamiera zdziwiona…

Jedna Warszawa, jedna księgarnia, trzy kobiety. Jaka jest ich wspólna historia?

“(...) bez tych trudnych momentów nie można by docenić tych dobrych. A bez dobrych złe zdawałyby się czymś zwyczajnym. Czyż to nie byłoby okropne?”

Książka rozpisana jest na prolog, 22 części i epilog. Każda kolejna część przynosi zmianę czasu i bohaterki: mamy historię Hani z końcówki lipca 1939 roku, historię Mani z sierpnia 1939 oraz Zosi z teraz. Części podzielone są na numerowane rozdziały, każda część liczona jest od nowa. Rozdziały są krótkie, ale części niekoniecznie - najkrótsze są części Hani, najdłuższe Mańki. Narracja prowadzona jest w trzeciej osobie czasu przeszłego z perspektywy określonej bohaterki bardzo dokładnie oddając przede wszystkim myśli i emocje postaci. Styl dopasowany jest do każdej z kobiet osobno. Zosia posługuje się przyjemnym językiem współczesnym, jej narracja jest płynna i najbardziej “zwyczajna”. Hania wypowiada się jak kobieta wykształcona, czystym polskim, ale z częstymi wtrąceniami słów francuskich. Za to Mania oddaje nam pełen koloryt warszawskiej dawnej gwary. Jej części są mocno stylizowane, patrząc pod kątem współczesnego języka polskiego pełne błędów, ale są to zabiegi specjalne, które mają oddać zarówno statut Mańki, jak i pokazać nam styl mówienia klasy bardzo robotniczej starej Warszawy. Przyznam, że z początku czytało mi się to bardzo ciężko, tym bardziej, że znaczenia części słów trzeba się po prostu domyślać. Może też właśnie przez te niedostosowanie do współczesnego języka najmocniej czekałam na części Zosi, ale nie da się nie docenić ilości pracy, jaką autorka włożyła w dostosowanie części Mańki do dawnej warszawskiej gwary. Sposób wypowiedzi jest też częścią charakterystyki postaci, Mańka jest bardzo ekspresyjna i mówi co jej ślina na język przyniesie, przez co jej fragmenty bywają bardzo skrajne emocjonalnie - od rubasznych po przejmujące. To bardzo ciekawe doświadczenie literackie!

“Każda książka jest jak taka pojedyncza pszczoła. Pszczoły tworzą rój, a książki opowieść. Bo zdradzę pani pewien sekret. Jeśli widzi pani pszczołę w swoim świecie, niech pani dobrze ją traktuje, bo to wysłanniczka opowieści. Niesie swoją część historii, żeby ktoś inny mógł ją przechwycić.”

Mańka to w ogóle bardzo ciekawa kreacja. To kobieta silna, pogodna duchem, pełna takich prostych prawd życiowych wynikających z niełatwych doświadczeń, ale doświadczeń, które zrobiły z niej kobietę hardą. Hardą, ale mimo wszystko z ciepłym miejscem w sercu dla garstki osób jej najbliższych. Jedną z nich jest zaginiona ćma (tak kiedyś nazywano prostytutki), inną sąsiadka Żydówka, która nieustannie ją dokarmia. Mimo braku wykształcenia, niedociągnięć językowych, Mańka jest uważna i życiowa mądra, dzięki czemu jej prywatne śledztwo nie jest z góry skazane na niepowodzenie.

“Przecie zazwyczaj była w dobrym nastroju i taki chciała dawać od siebie innym. Bo czemu nie? W życiu i tak nie było łatwo, to po co i więcej frasunku?”

Zosia z kolei to trochę jej zaprzeczenie. To taka szara myszka, która dopiero po przeżyciu czegoś trudnego, zaczyna walczyć o siebie. Zosia jest też czytelnikowi bliska z tego względu, że kocha książki i to w nich szuka odpoczynku, oderwania, a czasem i odcięcia od rzeczywistości. Jej historia jest tragiczna, ale też poprzez motyw literatury zawiera w sobie ten element magiczny.

“Zawsze kiedy nie potrafiła sobie z czymś poradzić, sięgała po książki. Były jej lekarstwem i ucieczką. Podczas lektury mogła w jednej chwili znaleźć się w zupełnie innym miejscu. Nie potrzeba było do tego samochodu ani samolotu. Ludzie mogli nie wierzyć w czary, ale Zosia była pewna, że magia istnieje, bo istnieją książki.”

Jest też Hania, najbardziej tajemnicza z bohaterek. Budzi się w ciemności, nie wie gdzie jest… przez mocno okrojone części nie poznajemy jej za dokładnie, choć i ona nie cieszy się historią wesołą.

“(...) niech sobie pani wyobrazi z łaski swojej książkę, w której od początku do końca wszystko idzie jak z płatka. Mogę się założyć, że szybko by ją pani odłożyła, czy się mylę?”

Trzy kobiety, trzy smutne historie i Warszawa. Warszawa jest tutaj równoprawną bohaterką powieści, jej koloryt, jej przeróżne barwy są odczuwane na każdej jej stronie. Autorka dba, by jak najdokładniej oddać charakter przedwojennej Warszawy, często akcja toczy się na jej ulicach. Zresztą i współczesna Warszawa jest bardzo wyraźna, choć tak osadzona opowieść rozgrywa się przecież w przeciągu kilku dni.

“Większość przechodniów ignorowała je jednak z typową dla mieszkańców wielkiego miasta konsekwencją. Tu każdy skupiał się na swoim skrawku przestrzeni. Tak dużo się działo, że trudno było reagować na wszystko. Tak więc nie reagowało się na nic.”

A co z tą księgarnią? To magia, to wyobraźnia, to moc literatury. To też balans, który musi zostać zachowany, to walka dobra ze złem, która jest odwiecznym tematem przewijającym się przez powieści. To opowieść o nas samych, o tym, co siedzi w nas głęboko, co boli, ale i leczy. To tej element kolejnej zagadki w powieści, który pobudza ciekawość czytelnika.

“Przyszła tu, żeby wydobyć z księgarza informacje, ale tera jakby ululała się tymi knigami!”

A o przyjemne zaciekawienie autorka w pełni zadbała. Przede wszystkim mamy intrygę kryminalną z przedwojennej Warszawy - mamy trop, ale i przeszkody, które trzeba pokonać, by ten trop potwierdzić. Historia nie toczy się specjalnie szybko, nie powoduje też napięcia mrożącego krew w żyłach, raczej odwrotnie - mimo grozy zbrodni, prowadzona jest w sposób pogodny (za co w dużej mierze odpowiada po prostu charakter Mańki). Inaczej jest z czasami współczesnymi - do nich przyciąga nas nie tylko książka Zosi, ale i jej tajemnica. Wiemy, że stało się z nią coś złego, ale co? Jakie będą tego konsekwencje? Cała historia prowadzona jest spokojnym rytmem, jest ciekawa, a i zdarzają się w niej całkiem solidne twisty fabularne, które nie tylko mają na celu zaskoczyć, ale i zmusić czytelnik do chwili przemyśleń.

“O nie, przypadków nie ma (...). Wszyscy służymy opowieści. Pani też. Choć czasem zdarzy się, że elementy układanki się przenikają i nikt nie ma nad tym kontroli.”

Bo “Ulice ciem” to również refleksyjna lektura. Zastanawiamy się nie tylko nad tym, co dają nam książki, jak budowana jest historia i co powinna zawierać, sobą nieść. Mamy też tutaj opowieść o kobietach, które są tłamszone, które przez długi czas nie miały siły czy wiary w siebie, by o same siebie walczyć. Które dały się zwieść innym, tym, którzy powinni dla nich chcieć dobrze. Ale mimo iż ich doświadczenia są trudne, to równocześnie dają nam siłę, uświadamiają, przypominają, że trzeba się cenić, trzeba o siebie walczyć i nie pozwolić innym odebrać siły, własnej pewności siebie. To mimo wszystko budująca opowieść.

“Bo może babcia chciała dla córki dobrze. Tylko że czasem wcale nie wiemy, co to znaczy dobrze dla kogoś. Zawsze patrzymy z naszej perspektywy, a potem mogą wyniknąć z tego nieszczęścia.”

“Ulice ciem” to książka, którą Katarzyna Puzyńska naprawdę mnie zaskoczyła, to najbardziej “inna” powieść w jej dorobku literackim, przez to, jak jej różne elementy połączone są w całość. Bo przecież są na rynku książki historyczne, są książki pisane gwarą. Są kryminały, są książki o książkach. Ale wszystko to w jednym? Nie sądzę, żeby już kiedyś coś takiego powstało! To duży atut na naszym mocno przesyconym rynku powieści i między innymi właśnie dlatego ten tytuł sobie cenię. Cenię też tematy jakie porusza, cenię za wątek miłości do książek i bogatą kreację Mańki, która choć posługuje się trudnym dla nas współczesnych słownictwem, to ma w sobie uroczą prostolinijność. I za historię Zosi, która czasami pozwalała mi przebrnąć przez sposób wysławiania się Mańki, bo tak ciekawiła mnie jej opowieść. To książka może nie idealna, ale na pewno jedyna w swoim rodzaju, coś czego warto skosztować.

“(...) tak zupełnie szczerze, to nie wyobrażała sobie, że miałaby odejść z syreniego grodu. Tu był jej dom. Jej ulice. Nawet jeśli to były tylko ulice ciem. Ale to były jej ulice.”

Moja ocena: 7,5/10

 

Recenzja powstała w ramach współpracy ambasadorskiej z Wydawnictwem Prószyński i S-ka.

Okładka miękka ze skrzydełkami:

Okładka twarda z barwionymi brzegami:

Podoba Ci się to, co robię?

Wesprzyj mnie na patronite.pl/kryminalnatalerzu i dołącz do grona moich Patronów!