"Spirala zła" Bernard Minier - ambasadorska recenzja przedpremierowa

Autor: Bernard Minier

Tytuł: Spirala zła

Cykl: komendant Martin Servaz, tom 8

Tłumaczenie: Monika Szewc-Osiecka

Data premiery: 12.03.2024

Wydawnictwo: Rebis

Liczba stron: 368

Gatunek: kryminał

 

Bernard Minier to jeden z tych autorów powieści kryminalnych, których nazwisko się po prostu zna. Przyznam nawet, że myślałam, że jest to sława światowa, jednak pisząc tę recenzję dotarłam do informacji, że tłumaczony jest na niecałe trzydzieści języków i jego sława raczej najmocniej skupia się na Europie. Zaczął tworzyć ponad dekadę temu, w 2011 roku debiutował “Bielszym odcieniem śmierci”, który od razu przyniósł mu nagrody, tłumaczenia, a nawet i ekranizację w formie serialu o tytule “Lód”. U nas tytuł ten pojawił się rok później, w 2012 roku i do teraz jesteśmy w publikacjach autora o rok do tyłu - jego najnowsza powieść “Spirala zła” na rynku francuskim, czyli rynku rodzimym autora, dostępna jest od marca 2023. Jest to ósmy tom serii z komendantem Martina Servazem, który zapoczątkowany był debiutem i który jest tym, z którego autor słynie. Poza tym wydał również kilka osobnych powieści i rozpoczął nową serię z poruczniczką Lucią (recenzja -klik!). Dla mnie jednak “Spirala zła” to była pierwsza styczność z bohaterami serii z Servazem, więc od razu mogę z czystym sumieniem zapewnić, że jest to książka, którą czytać można równie dobrze oddzielnie. Choć sama teraz w planach mam uzupełnienie wiedzy literackiej i sięgnięcie po poprzednie tytuły!

 

Historia “Spirali zła” rozpoczyna się od wizyty księdza w szpitalu u umierającego, kiedyś filmowca, który pracował przy dekoracjach na planie. Przez obostrzenia covidowe nie ma innej możliwości, jak poprosić samego księdza, by dostarczył przesyłkę jego dawnemu znajomemu po fachu. W tym czasie komendant Servaz zostaje wyrwany ze snu telefonem o brutalnym morderstwie, którego dokonano w szpitalu psychiatrycznym. Zbrodnia jest prawdziwie makabryczna, a ofiarą jest specjalista od filmowych efektów specjalnych, który był częstym gościem na oddziałach psychiatryków. Zbrodnia szokuje nie tylko brutalnością, ale i samą postacią zabójcy, która chyba rozpłynęła się w powietrzu - na oddziale brakuje jednego pacjenta, sąsiada zamordowanego, ale przecież nie miał możliwości wyjścia - są tylko jedne drzwi, których pacjenci otworzyć nie mogą, a które są ściśle monitorowane. I na kamerach nic nie ma. Zatem gdzie podział się ten potencjalny sprawca? W tym samym czasie do osoby, której nazwisko zdaje się wiązać obydwie wcześniejsze sprawy, do znanego reżysera filmów grozy Morbusa Delacroix, jedzie studentka filmoznawstwa. Jest bardzo podekscytowana, bo reżyser jakiś czas temu wycofał się ze świata i ukrył w domku u podnóża Pirenejów, gdzie praktycznie nikt nie ma wstępu, a już na pewno nikt, kto chciałby porozmawiać z nim medialnie. Aż do teraz, aż do zaproszenia Judith. Dlaczego dla niej reżyser zrobił wyjątek? I co jego postać ma wspólnego z zamordowanym? I tajemniczą przesyłką?

“Jeśli istnieje jakieś światełko na końcu tego tunelu, to dla nas jest to blask piekielnych płomieni.”

Książka rozpisana jest na prolog, 72 rozdziały podzielone na 8 dni śledztwa z określeniem dnia tygodnia i miesiąca oraz epilog. Dodatkowo na jej końcu autor zawarł spis 150 filmów grozy, które jego zdaniem są kultowe, co mocno sugeruje, że sam bardzo dobrze poznał temat, o którym w “Spirali zła” pisze. Narracja powieści prowadzona jest w trzeciej osobie czasu przeszłego, naprzemiennie przedstawia historię, którą podążają śledczy i historię Judith, od czasu do czasu pojawiają się też rozdziały poświęcone innym, drugoplanowym postaciom jak wspomniany już ksiądz czy adresat przesyłki. Styl powieści jest z jednej strony prosty, krótkie zdania i esencjonalnie oddające charakter kryminału, z drugiej bywa lekko poetycki czy zabawny - czyli dostajemy pełen przegląd umiejętności pisarskich autora. Dialogi prowadzone są bardzo realistycznie, dobrze się je czyta, a odwołania do poprzednich części zawsze oznaczone są przepisami, które kierują czytelnika do odpowiedniego tomu serii. Całość czyta się płynnie i lekko, choć sama historia zdecydowanie do lekkich nie należy.

“Ostry dźwięk sprawił mu ból niczym wbijający się w środek ucha sztylet. Obudził się. I pomyślał, że ilekroć jego telefon dzwoni o świcie, oznacza to, że ocean nocy właśnie wyrzucił na brzeg dnia nowe zwłoki.”

Bo historia opowiedziana w “Spirali zła” mocno związana jest w filmami grozy, z przemocą, z dziwnymi zachowaniami w stosunku do ludzkiego ciała i psychiki. Niektóre jej sceny wręcz same aspirują do miana nieco psychodelicznej grozy, sama czytając wiele razy miałam dreszcze. To w te pokręcone rejony zapuszcza się intryga kryminalna, choć może początek śledztwa wcale na to nie wskazuje. Tropy jakimi idzie, są coraz mroczniejsze, coraz bardziej pokrętne, autor nie oszczędza ani postaci, ani czytelników. A jednak zdołał zachować umiar, sama nieraz podczas lektury myślałam ‘’posunie się o krok dalej, to historia odejdzie od kryminału, a zacznie się faktyczna groza”, jednak autor ani razu tego jednego kroku dalej nie zrobił, co budzi mój podziw - jest to więc mroczna intryga kryminalna nawiązująca do grozy, ale doskonale wyważona. Historia mocno miesza w głowie czytelnika, ciągle myli tropy, choć tak naprawdę przez większą część lektury, po prostu się czyta, bez pomysłu, jak faktycznie to wszystko może się zgrać w całość i rozwiązać. Minier to zrobił, historia jest naprawdę dobrze przemyślana i doskonale rozpisana.

“(...) wszyscy coraz bardziej dajemy się porwać spirali przemocy, okrucieństwa i niegodziwości, nie tylko w filmach, ale w ogóle na poziomie społecznym. Chciał wywołać w widzu poruszenie tym faktem, szokując go, dręcząc i strasząc po to, by go obudzić.”

Jak wspomniałam, dla mnie “Spirala zła” to pierwsze zetknięcie z bohaterami serii, a już zdążyłam poczuć do nich jakieś emocje, głównie oczywiście sympatię. Widać tu, że Servaz wiele już przeszedł, jego życie prywatne mocno związane jest z życiem zawodowym, które teraz zdaje się, że już go trochę wyczerpuje. Bohater, choć oczywiście dzielnie podąża tropami i zagadkę skrupulatnie rozwiązuje, to zdaje się tracić wiarę, że coś zmienia, wydaje się tym wszystkim mocno zmęczony. Trochę życia dodaje mu jego partner Vincent, który jest sprawcą kilku zabawnych scen dobrze rozładowujących nagromadzone grozą napięcie.

“Czuł się wyczerpany. Zbyt wiele już widział, zbyt wiele słyszał. Gliny, sędziowie - wszyscy oni spędzają czas na zasypywaniu dziury, która i tak nie przestaje się powiększać. Jaki to ma sens? Im więcej spraw, rozwiążesz, tym więcej pojawia się nowych. Czasy, w których myślał, że to, co robi, czemukolwiek służy, dawno minęły.”

Na uwagę jednak zasługują również postacie, które pojawiają się tylko w tym tomie, szczególnie sama kreacja reżysera, artysty, który odseparowuje się od świata z nieznanych bliżej powodów. To postać mroczna, zaskakująca i nieobliczalna, uosabiająca duszę artystyczną faktycznie oderwaną od codzienności, od tego, jak funkcjonują i żyją normalni ludzie. To kreacja niesamowicie udana, świetnie obrazująca to uduchowione podejście, człowieka, który na świat patrzy poprzez sztukę, który w świecie widzi sztukę i poprzez sztukę chce pokazywać go innym. Tyle że sztuka w wydaniu Morbusa jest prawdziwie mroczna, makabryczna, szalona wręcz, zatem czy i on nie jest szalony?

“Ludzie mnie interesują. Artyści tacy są, kradną życie innym.”

Przy nim obserwujemy postać młodej Judith, która wydaje się, że dobrowolnie wchodzi w paszczę lwa. Co chce tam znaleźć, czy na pewno wie, co robi? Wydaje się taka młoda i naiwna, pełna uwielbienia dla swojego idola. Czy jej nadzieja na rozmowę z nim, poznanie go nie doprowadzą jej do zguby? A może ukażą nam inne oblicze reżysera, te bardziej ludzkie?

“(...) w moim środowisku roi się od drani, egoistów, kłamców i psychopatów.”

Poza filmami grozy, które nieustannie przewijają się przez rozmowy postaci, w których fikcyjna twórczość Morbusa miesza się z realnymi filmami, dziełami filmowymi, które sami znamy, tematów mrocznych, a zarazem dziwnie pojętej sztuki, nie brakuje. To, co mnie lekko zszokowało, to na przykład temat tworzenia ze swojego ciała dzieła sztuki, tego, że ludzie faktycznie wszczepiają sobie pod skórę coś, by … no właśnie, by co? By szokować? Dziwić? By stać się dziełem sztuki? Ale czy to na pewno ciągle sztuka czy może raczej jakiejś zaburzenia?

„Czy ma pani świadomość, że kino nie jest niewinne? Czy zdaje sobie pani sprawę z bezwstydnej siły filmowych obrazów? Ich magii? Ich przewrotności?”

I tak dochodzimy do tematów, jakie przez powieść się przewijają. Czy żeby stworzyć faktyczne dzieło sztuki potrzebne jest szaleństwo? Czy zwyczajny człowiek, zdrowy psychicznie jest w stanie stworzyć coś oryginalnego, coś zaskakującego, co faktycznie będzie prawdziwym dziełem sztuki, czymś głębokim, godnym podziwu? Czy jednak artysta musi zapuścić się w rejony obce, rejony bliskie szaleństwu, by stworzyć coś takiego? Gdzie jest granica pomiędzy wizją artystyczną a szaleństwem? Autor oddał ten temat niesamowicie dobrze, cały czas pozostając w tych mrocznych, pełnych grozy klimatach.

Poza tematem dzieł filmowych, sztuki w ogóle i szaleństwa, sporo zastanawiamy się tutaj też po prostu nad granicami przemocy, tego, do czego ludzie są się w stanie posunąć w krzywdzeniu innych, po co to robią, i jak obecność ciągłej brutalności i ciągłej przemocy wpływa na społeczeństwo. Tematy bardzo ważne, bardzo współczesne, bardzo aktualne, bo jak sama jedna z postaci zauważa, przemoc otacza nas nieustannie, jest cały czas obecna we współczesnej popkulturze, w mediach, w social mediach. Po co jej tyle? Dlaczego to przemoc budzi klikalność, zainteresowanie, dlaczego to właśnie ona wciąga i zajmuje? Te same pytanie możemy zadać sobie my, fani kryminałów.

“Po co tyle tej przemocy? - pomyślała. Dzisiaj w prawie każdym filmie, w każdym serialu jest co najmniej jedna ultraokrutna scena. Ponieważ od czasu do czasu oglądała stare filmy, wiedziała, że dawniej tak nie było. Była przekonana, że ci, którzy twierdzą, że to nie ma żadnego wpływu na społeczeństwo, mylą się. Mówią tak albo dlatego, że sami zarabiają na handlu tymi scenami przemocy, albo dopatrują się oddziaływania na społeczne morale wyłącznie w innych źródłach: nierównościach, ubóstwie, przemocy ze strony państwa. Okej, można oglądać brutalne filmy i nie zostać psychopatą. Ale kto może z całą pewnością stwierdzić, że ta przemoc w żaden sposób nas nie dotyka?”

“Spirala zła” to powieść niesamowita. Po pierwsze - bardzo mroczna, momentami bardzo brutalna, ale dobrze trzymająca się granicy tego, co czytelnik chce podczas niej znieść - autor ani razu jej nie przekroczył, co wzbudza mój ogromny podziw, bo nieustannie na niej balansuje. Po drugie - jest to solidny, zajmujący, przyciągający ciekawość czytelnika kryminał z intrygą tak zagmatwaną, że nie sądzę, by ktoś samodzielnie odkrył jej rozwiązanie. Po trzecie - jest to powieść naprawdę dobrze napisana, która dostarcza czytelnikowi morze emocji, i to nie tylko tych smutnych i mrocznych, są też momenty rozładowania napięcia. Po czwarte - to powieść zadająca doskonałe pytania na temat kondycji i sposobu codziennego funkcjonowania społeczeństwa, a także granicy pomiędzy sztuką a szaleństwem. Pierwsze spotkanie z serią uważam za naprawdę bardzo udane i nie pozostaje mi nic innego, jak w oczekiwaniu na tom kolejny (który w finale autor nam już zapowiada!) nadrobić wcześniejsze siedem!

 

Moja ocena: 8/10

 

 PS. Autora książki już w ten weekend będzie można spotkać w Poznaniu! Przyjeżdża promować ten tytuł na Targach Książki, w czasie których będzie go można złapać i z nim porozmawiać w sobotę 9 marca, a na scenie posłuchać o godzinie 14:00.

 

Recenzja powstała w ramach współpracy ambasadorskiej z Domem Wydawniczym Rebis.

Dostępna będzie też w abonamencie 

Podoba Ci się to, co robię?

Wesprzyj mnie na patronite.pl/kryminalnatalerzu i dołącz do grona moich Patronów!