"Powróceni" Abdulrazak Grunah

Autor: Abdulrazak Gurnah

Tytuł: Powróceni

Tłumaczenie: Krzysztof Majer

Data premiery: 26.10.2022

Wydawnictwo: Poznańskie

Liczba stron: 400

Gatunek: literatura piękna

 

„Powróceni” to pierwsza książka noblisty Abdulrazaka Gurnaha, która ukazała się w Polsce. Nagroda Nobla została przyznana mu rok wcześniej, w 2021, na chwilę po wydaniu właśnie tego tytułu na rynku rodzinnym autora, a otrzymał ją za „bezkompromisową i pełną empatii analizę konsekwencji kolonializmu i losu uchodźcy w otchłani między kulturami i kontynentami”, jak tłumaczy to prof. dr hab. Anna Branach-Kallas w posłowiu polskiego wydania. Pisarz na swoim koncie ma już dziesięć pozycji, w tym dwie były nominowane do Nagrody Bookera, mojej ulubionej literackiej nagrody. Tym mocniej więc cieszy mnie informacja, że Wydawnictwo Poznańskie szykuje już jego kolejne powieści, z którymi polski czytelnik będzie się mógł wkrótce zapoznać.

Abdulrazak Gurnah to pisarz tanzański, który dzieciństwo spędził na Zanzibarze, a w wieku 20 lat przeprowadził się do Wielkiej Brytanii, gdzie podjął studia, a później został wykładowcą literatury angielskiej i postkolonialnej.

 

Historia „Powróconych” toczy się w Afryce Wschodniej w końcówce XIX i pierwszej połowie XX wieku, kiedy to władzę na tych terenach sprawowali kolonizujący je Niemcy, później Anglicy. W tym czasie dochodziło tam do krwawych powstań ludności tubylczej, w których tłumieniu brały udział oddziały Schutztruppe, w szeregach których walczyli również Afrykanie. Na tle historii kraju toczy się historia jednak przede wszystkim ludzka, historia jednostek – Ilyasa, który właśnie odnalazł swoją młodszą siostrę Afiyę. Jego przyjaciela Khalify, który pracuje jako kancelista u lokalnego kupca. Żołnierza Hamzy, któremu jego niemiecki zwierzchnik okazuje specjalne względy. Jak potoczy się ich życie? Dlaczego właśnie te postacie obserwujemy? Czy mimo takiej zawieruchy polityczno-wojennej, będą w stanie godnie żyć? Czy w ogóle można żyć normalnie w kraju, którego własność przypisują sobie inni?

 

Książka składa się z 15 rozdziałów rozpisanych na cztery części. Każdy rozdział podzielony jest na mniejsze fragmenty oddzielone gwiazdką, przez co powieść czyta się wygodnie. Polskie wydanie otwiera kilka słów od tłumacza, który objaśnia jakie słowa zostawił w oryginale i jak należy je wymawiać, a zamyka wspomniane już posłowie prof. dr hab. Anny Branach-Kallas, które świetnie podsumowuje całą historię i daje pełne spojrzenie na te dzieło na tle całego dorobku pisarskiego Gurnaha.

Sama powieść prowadzona jest w narracji trzeciosobowej czasu przeszłego, opowiada naprzemiennie o losach kilku postaci, a narrator stoi nieco z boku, mimo że jest wszechwiedzący, co nieraz przejawia się w znajomości zamiarów postaci, to jednak stara się opisywać po prostu to, co widzi. Styl zatem jest prosty, spokojny, skupiony na tym, by w jak najprostszych słowach opisać świat postaci.

 

Przyglądając się samej budowie powieści warto podkreślić, że otwiera i zamyka ją spora dawka wiedzy historycznej – zarówno na początku, jak i końcu dowiadujemy się o tym, kto w Afryce Wschodniej aktualnie panuje, kto ma jakie wpływy i jak wyglądają tam działania wojenne lub porządkowe. Przedstawione to jest właśnie dosyć zwyczajne, bez nawarstwienia emocjonalnego, więc dopiero czytając posłowie faktycznie zdałam sobie sprawę z tego, że przecież tamtejszy mieszkańcy cały czas żyli pod dyktando obcych – raz Niemców, raz Anglików, ale jednak cały czas ludzi, którzy wtedy uważali ich za swoich poddanych, rasę niejako niższą. W sumie kolonizacja tak opisana, pełna powstań i krwawych walk, kojarzy mi się z zaborami, pod którymi Polska była w podobnym czasie. Nic więc dziwnego, że i Afrykanie się buntowali, prawda? Dziwne jest za to to, że i Afrykanie, który wstąpili do wojsk niemieckich, te powstania tłumili.

„(…) aż do zakończenia działań wojennych internowali ich inni Europejczycy. Niepodobna przecież, by Europejczyków pilnowali i więzili nienadzorowani przez nikogo Afrykanie. Afrykańskich tubylców – którzy ani nie należeli do żadnej nacji, ani nie byli obywatelami, ani nie byli oświeceni, a tylko znaleźli się na drodze walczących stron – ignorowano albo ograbiano, a jeśli zaszła taka potrzeba, wcielano siła do korpusu transportowego.”

Dlatego tak ważna jest tu perspektywa Ilyasa i Hamza. Na ich przykładzie widzimy, że wstąpienie Afrykanów do wojsk niemieckich zwanych Schutztruppe wcale nie było tak jednoznacznie proste pod względem moralnym, jak z pozoru mogłaby się wydawać. Ilyas został przez Niemców niejako wychowany, Hamza, mimo bólu jaki przeszedł w wojsku, to właśnie też tam szlifował tak cenne umiejętności czytania i pisania, a nawet znajomości języka niemieckiego. To postacie, które od początku życia nie miały łatwo, a we wstąpieniu w te oddziały widziały nadzieję na przyszłość, możliwość poprawy własnego losu. Swoją drogą na podstawie postaci Hamzy dostajemy też świetny obraz tego, jak życie w takim oddziale wyglądało na co dzień, podczas szkolenia, jak i podczas walki.

 

Postacie, które nie są bezpośrednio uwikłane w wojnę, to Afiya i Khalifa, choć oczywiście nie można powiedzieć, że wojna ich nie dotyka. Na przykładzie Afiyi możemy zaobserwować, jak wyglądało w tamtym czasie, na początku XX wieku, życie dziewczynki, później kobiety niepochodzącej z bogatej rodziny. Jakie były jej obowiązki, przywileje, jak wyglądało poszukiwanie męża, rodzicielstwo. Khalifa z kolei to postać pochodzenia po części hinduskiego, co podkreśla różne wpływy i narodowości zamieszkujące tamten obszar. On wydaje się tu postacią najbardziej stabilną, stateczną, niezmienną, to człowiek dobry, pomocny, choć na pierwszy rzut oka tego nie okazuje. To też świetny obraz tego, jak w tamtych czasach wyglądało życie przedsiębiorcy – Khalifa właśnie dla kogoś takiego całe swoje życie pracuje.

 

Losy bohaterów mocno się tu ze sobą przeplatają, łączą, dzielą, za co oczywiście odpowiedzialna jest sytuacja polityczna kraju. Obserwujemy życie w wojsku i w cywilu, ich codzienność, wierzenia, sposób na relaks, życie rodzinne. Pozornie tak różne od naszej kultury, nawet tej sprzed stu lat, a jednak naznaczone takimi samymi troskami.

 

Ogólnie, przyznam, że dosyć ciężko jest mi ocenić tę pozycję. Z jednej strony fragmenty początkowe i końcowe, w których wydarzenia historyczne brały górę nad fabułą, dla mnie nie były za łatwe do przyswojenia. Historia wojenna Hamzy również, gdyż wojna w jakimkolwiek wydaniu, to temat dla mnie bardzo ciężki. Jednak losy postaci, szczególnie Afiyi i Khalifa śledziłam z ciekawością, pilnością, bardzo zainteresowało mnie ich życie. Mimo moich prywatnych wrażeń z lektury, nie mogę zaprzeczyć – „Powróceni” to rzetelny i ciekawie przedstawiony obraz życia mieszkańców Afryki Wschodniej pierwszej połowy XX wieku. Nigdy nie poświęciłam większej uwagi, by zastanowić się nad życiem w koloniach brytyjskich czy niemieckich – podczas lektury nie miałam wyboru, obserwując losy postaci automatycznie przyswajałam też wpływ ich położenia politycznego. Przyznam, że choć nie jest to powieść, która wywołała mój zachwyt, to jednak na wieść, że dwie kolejne książki tego autora już wkrótce zostaną u nas wydane, ucieszyłam się. Przeczytam na pewno!

 

Moja ocena: 7,5/10

 

Recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem Poznańskim.

Podoba Ci się to, co robię?

Wesprzyj mnie na patronite.pl/kryminalnatalerzu i dołącz do grona moich Patronów!