"Maszyny takie jak ja" Ian McEwan

Autor: Ian McEwan

Tytuł: Maszyny takie jak ja

Tłumaczenie: Andrzej Szulc

Data premiery: 02.10.2019

Wydawnictwo: Albatros

Liczba stron: 352

Ian McEwan to jedno z najbardziej rozpoznawalnych nazwisk wśród brytyjskiej współczesnej literatury. Autor debiutował w 1975 roku i od tego czasu tworzy nieprzerwanie. Otrzymał wiele wyróżnień i nominacji literackich, w tym Nagrodę Bookera za powieść „Amsterdam”, a spora liczba jego powieści została zekranizowana (kto nie zna filmu „Pokuta”? 😉 )W Polsce, jeśli dobrze policzyłam, ukazało się aż 18 jego opowieści i opowiadań, najnowsze to „Maszyny takiej jak ja”.  Dla mnie to była pierwsza styczność z twórczością autora, przez co nie do końca wiedziałam czego mogę się spodziewać. Żałuję, że nie sięgnęłam po jego powieści wcześniej, nie mogę teraz spojrzeć na tę przeczytaną szerzej, nie mam porównania do innych, ale na pewno zamierzam to nadrobić.

Rok 1982, Anglia, rzeczywistość alternatywna. Alan Turing żyje, woja o Falklandy zakończyła się porażką, a The Beatles po wielu latach milczenia wydali nowy album z udziałem orkiestry symfonicznej. Postęp technologiczny jest dużo bardziej zaawansowany niż w naszych rzeczywistych aktualnych czasach, właśnie na ogólnodostępny rynek zostały wypuszczone pierwsze roboty wyposażone w sztuczną inteligencją wyglądające dokładnie tak jak ludzie. To nowi Adamowie i Ewy. Charlie Friend, trzydziestotrzyletni kawaler, ze spadku po matce nabywa jednego z Adamów. Charlie nie jest bogaty, wręcz przeciwnie, mieszka w malutkim mieszkanku, by przeżyć z miesiąca na miesiąc inwestuje w giełdę, jednak jest fascynacja technologią i sztuczną inteligencją jest tak duża, że na zakup Adama jest w stanie przeznaczyć wszystkie swoje pieniądze. Razem z sąsiadką Mirandą, młodą studentką ożywiają maszynę i kształtują jej osobowość. Czy życie ramię w ramię ze sztuczną inteligencją jest możliwe? Czy Adam jest w stanie funkcjonować jak człowiek? I co to znaczy dla nas, dla prawdziwych ludzi? To tylko kilka z wielu pytań, które stawia nam autor.

„Reklamowano go jako towarzysza, intelektualnego ‘sparingpartnera’, przyjaciela i powiernika, który mógł zmywać naczynia, słać łóżka i ‘myśleć’. Rejestrował i zachowywał w pamięci wszystko, co usłyszał i zobaczył.”

Książka złożona jest z 10 rozdziałów. Narracja prowadzona jest w pierwszej osobie czasu przeszłego, narratorem jest Charlie. W powieści nie znajdziemy na pewno pędzącej akcji, dynamicznych, energicznych dialogów. Wydarzenia płyną wolno, a książka po pierwsze skłania do refleksji, porusza tematy i zagadnienia, które wręcz przerażają aktualnością. Styl jest płynny, ale wymagający uwagi, na pierwszych stronach trochę przestraszyłam się dużej wiedzy i mądrości płynącej z kart powieści, jednak szybko przyzwyczaiłam się do tego stylu i ostatecznie książkę czytało się bardzo przyjemnie.

Zawsze im książka jest mądrzejsza, niesie ze sobą dużą wiedzę, zadaje wiele pytań, na które nie zawsze są odpowiedzi, tym bardziej nie wiem co o niej napisać, bo cokolwiek by nie napisała, to i tak nie będzie oddawać natury książki, jej złożoności i głębi. Tutaj nie wystarczy, że opowiem Wam o Charlie’m i Mirandzie, bo to nie o postacie i zagadkę czy akcję chodzi, a o przesłanie i zadawanie pytań. Ale spróbujmy.

McEwan kreśli tutaj obraz społeczeństwa, którego zaawansowanie technologiczne ciągle przekracza nasze rzeczywiste, jednak nie jest to obraz fantastyczny – to na pewno się wydarzy. Już teraz zalewani jesteśmy przez boty, które nie tylko w sieci udają prawdziwe osoby, ale także obsługują rozmowy telefoniczne, umawiają spotkania, rozwiązują proste problemy. Robotyka ciągle również idzie na przód, całe wyposażenie wojskowe oparte o tą dziedzinę wzbudza we mnie przerażenie. To już tylko kwestia czasu aż któraś z firm zbuduje robota wyglądającego jak człowiek. To jest nasza przyszłość i na pewno nie jest ona bardzo odległa. W powieści, głównie dzięki Turingowi, który wprowadził prace nad sztuczną inteligencją na wyższy poziom i udostępnił całe swoje badania bezpłatnie dla wszystkich zainteresowanych, ta przyszłość już nadeszła. Do rąk ludzi oddano maszynę, która nie tylko wygląda jak człowiek, ale zachowuje się jak człowiek, uczy się, myśli, a jak sama twierdzi – również odczuwa. Więc czym różni się od człowieka? Czy można ją traktować na innych prawach niż ludzi? Co czyni nas ludźmi? Biologia? Świadomość? Poczucie własnego ‘ja’? Jaką władzę ma człowiek nad tą maszyną? To że ją kupił pozwala mu decydować o jej losie? Jak nauczyć maszynę nielogiczności człowieka? Czy zemsta czy kłamstwo wykonane w dobrej wierze jest dopuszczalne? Przecież z założenia kłamstwo jest potępiane, prawda? Kto ma rację – człowiek, który nagina swoją rzeczywistość do własnego zdania czy maszyna, która widzi wszystko obiektywnie i nieważne kogo skrzywdzi po drodze dąży do obiektywnej prawy i sprawiedliwości? Czy w ogóle człowiek może zrozumieć postępowanie maszyny, a maszyna człowieka? Czy  w ogóle sztuczna inteligencja jest w stanie funkcjonować obok człowieka? W końcu to człowiek niszczy planetę, więc by uratować ziemię maszyny mogą postanowić zniszczyć te największe zagrożenie dla istnienia Ziemi, prawda? Ile ich może powstać, by nie skrzywdzić człowieczeństwa a mu pomóc? Czy w ogóle człowiek ma prawo o tym decydować? To tylko część pytań, które nasuwają mi się po przeczytaniu tej lektury.

„Już niedługo większość z nas będzie musiała zastanowić się ponownie, po co żyjemy. Nie po to by pracować. Łowić ryby? Uprawiać zapasy? Uczyć się łaciny?”

Prócz rozważań na tematy egzystencjalne McEwan przedstawia też społeczno-ekonomiczne skutki tak zaawansowanej technologii. Przewiduje wielkie bezrobocie, strajki i ostatecznie konieczność przebudowania całego prawa społecznego, na którym opiera się nasze życie. Uświadamia też, że mimo całej tej technologii i umiejętności jej wykorzystywania, zawsze jednak musi być jakiś przegrany. To, że jesteś w stanie korzystać z dostępnych technik i wiedzy, nie znaczy, że jesteś niepokonany.

Ostatnia kwestia, którą chciałabym poruszyć przy tym tytule to efekt motyla. W powieściowej rzeczywistości jeden człowiek, który tam dożył starości, a w prawdziwej rzeczywistości popełnił samobójstwo, spowodował tak duży rozwój technologiczny. To znaczy, że każde istnienie ma znaczenie, każda mała rzecz może doprowadzić do ogromnej zmiany. Jeden człowiek, a wręcz jedna, pozornie nieważna dla świata decyzja może mieć wpływ na tysiące, miliony...

Podsumowując, „Maszyny takie jak ja” to książka poruszająca jeden z najważniejszych tematów aktualnych czasów. Poprzez wydarzenia w fabule zmusza do stawiania pytań, zastanowienia się nad sensem człowieczeństwa i mocy sprawczej człowieka. To książka ważna i mądra, dla czytelnika, który nie szuka w lekturze tylko rozrywki, a chce czegoś więcej.

Moja ocena: 8/10

Za egzemplarz dziękuję Wydawnictwu Albatros!